‘Ten Strijd! Voor ’t land! Hoezee!’

In de decennia voor de Eerste Wereldoorlog komt de nationale defensie steeds meer op het voorplan in de Belgische politiek. Liberalen ijveren voor een sterk leger ter verdediging van de natie en voor de invoering van de persoonlijke dienstplicht ter vervanging van de militieloting en plaatsvervanging. Vooral uit katholieke hoek is er echter sterke weerstand tegen de kazerne en het leger, en in 1902 voeren zij een vrijwilligerssysteem in. Daardoor wordt het noodzakelijk om een carrière in het leger aantrekkelijker te maken. Geleidelijk aan kent een deel van de katholieke opinie een koerswijziging.

De wet op de beperkte persoonlijke dienstplicht wordt door het parlement uiteindelijk in december 1909, na ruim een jaar discussies, als een compromis goedgekeurd. Voortaan wordt één zoon per gezin opgeroepen voor een ingekorte legerdienst van 15 maanden (bij de infanterie). Het is een bijzonder lastige bevalling en de homogeen katholieke regering-Schollaert dankt de goedkeuring van de wet uiteindelijk aan de stemmen van de liberale en socialistische oppositie, terwijl de katholieke conservatieve rechterzijde tegenstemt.²

Dat de feestelijkheden naar aanleiding van de wet in Antwerpen doorgaan, is niet toevallig. De katholieke Antwerpse Meetingpartij had zich sterk uitgesproken tegen de persoonlijke dienstplicht. Bovendien laaien de gemoederen in Antwerpen ook hoog op rond de versterking van de omwallingen rond de stad. Opnieuw is hiertegen voornamelijk uit katholieke hoek weerstand, terwijl de liberalen een versterking voorstaan.³ Dat de invoering van de wet in 1910 tot een grootschalige manifestatie leidt en breed wordt uitgesmeerd in de liberale pers, valt mee te verklaren door de parlementsverkiezingen die in mei zullen plaatsvinden. De liberalen hopen de katholieke meerderheid die sinds 1884 het land regeert eindelijk te doorbreken.⁴

Op zondag 16 januari komt daarom in Antwerpen een grote schare liberale organisaties samen. Ze trekken in stoet, met talrijke wapperende vlaggen en vaandels, van het station naar de Koninklijke Schouwburg. Op kop lopen de fanfares De Broederband en De Ware Vrienden, het inrichtend comité en de aanwezige liberale parlementsleden. De voltallige liberale familie van Antwerpen tekent present, net als talrijke afgevaardigden van buiten de stad. Deelnemende verenigingen komen uit Berchem, Borgerhout, Boom, Hoboken, Hemiksem, Lier, Merksem, Wilrijk, Brussel, Gent, Mons, Schaarbeek, Sint-Niklaas, Aarschot, Seraing, Angleur, Lokeren, La Louvière en Mechelen. Volgens de liberale pers zijn er zo’n 10.000 deelnemers. Ze dragen leuzen mee zoals ‘Triomf van den persoonlijken dienstplicht’, ‘Hulde aan de Liberale Linkerzijde’, ‘De loting is afgeschaft, dank aan de liberalen’, ‘De plaatsvervanging is verworven, dank aan de liberalen’, ‘de diensttijd is verkort, dank aan de liberalen’ en ‘ze willen wat was recht en wonnen wat zij wilden’.⁵

Andere liberale politici kijken vooruit en zien in de overwinning mogelijkheden voor de toekomst. Volksvertegenwoordiger Paul Janson stelt dat het van bijzondere kracht getuigt dat een oppositiepartij zijn programma kan opleggen aan de regering. Het Belgische liberalisme heeft zich volgens hem krachtdadig getoond en een grote stap genomen. Maar het is slechts een eerste stap, die op militair vlak moet leiden tot de algemene legerdienst met een bijzondere opleiding. Enkel zo kan er een echt nationaal leger opstaan, dat elke buitenlandse zin tot invasie in de kiem smoort. Hij benadrukt dat de persoonlijke dienstplicht enkel werkelijkheid kon worden door de eensgezindheid binnen de Liberale Partij. Bovendien was deze realisatie niet mogelijk geweest zonder samenwerking met de socialisten. Volgens Janson kan een verdere samenwerking met hen erin slagen om ook de leerplicht en het algemeen stemrecht te bekomen en om de werknemerspensioenen te verhogen. Een liberaal-democratische overheid is dus mogelijk, wanneer de krachten gebundeld worden. Ook binnen de schoolstrijd ziet Janson heil in een nauwere samenwerking met de socialisten. Zijn toespraak wordt volgens het Antwerpse liberale dagblad Le Matin op een ovatie onthaald.⁷

‘We willen zoo min de blauwe vlag achter de roode, als de roode achter de blauwe plaatsen, maar de tijd nadert dat voor eene enkele partij de mogelijkheid meer en meer uitgesloten is nog alleen de meerderheid in handen te hebben. Daarmee rijst dan de vraag of het de partijen van links zullen zijn die te samen zullen regeeren ofwel dat zij beurtelings door onderlinge onenigheid en onredelijkheid de klerikalen alleen het bewind in de handen zullen spelen.’ (toespraak van volksvertegenwoordiger Louis Franck op de feestzitting, geciteerd in Het Laatste Nieuws, 17 januari 1910)

Volksvertegenwoordigers Louis Franck en Paul Hymans zetten met hun discours de puntjes op de i. Ook zij halen aan dat deze overwinning mee toegeschreven moet worden aan de socialisten, én aan enkele uitzonderlijke leden van de katholieke partij. Toch mogen de liberalen in het bijzonder trots zijn. Met de invoering van de persoonlijke dienstplicht is één van de drie grote liberale programmapunten gerealiseerd. Net als Janson geven ze aan dat er met het realiseren van dit programmapunt ruimte is om enkele sociale eisen aan het programma toe te voegen.⁸ Vooral Franck neemt de gelegenheid te baat om het programma van de liberalen uitgebreid uit te doeken te doen. Hij pleit onder meer voor een verbetering van het juridische statuut van klerken en beambten, het landbouwkrediet, de relatie tussen pachter en eigenaar en de ouderdomspensioenen. Hij sluit af met enkele Vlaamse eisen.⁹