.png)
Op een foto genomen op 5 maart 1938 zien we Julius Hoste jr. die een toespraak houdt naast een borstbeeld van kardinaal Mercier. Wat is het verband tussen de Vlaams-Brusselse progressieve liberaal en de kerkvorst?
Zaterdagnamiddag 5 maart 1938 in het Brusselse Koninklijk Museum voor Schone Kunsten. In een van de zalen zit heel wat hoog volk bij elkaar voor een officiële plechtigheid. René Emsens, voorzitter van een comité van kardinaal Mercier-bewonderaars, overhandigt er een borstbeeld1 van de kardinaal, door de Brusselse beeldhouwer Pierre De Soete in een voorovergebogen, meditatieve pose vereeuwigd. Minister van Openbaar Onderwijs Julius Hoste jr. vertegenwoordigt de regering en neemt de buste in ontvangst. Aangezien de katholieke minister van Staat Henri Jaspar, die oorspronkelijk een lofrede zou houden, ziek is, neemt Hoste deze taak van hem over. In de zaal zitten onder anderen kardinaal Jozef Van Roey, Clemente Micara, apostolisch nuntius, Adolphe Max, Brussels burgemeester, en Leo Van Puyvelde, hoofdconservator van het museum. Koning Leopold III is vertegenwoordigd door generaal Hennin de Boussu-Walcourt.
Julius Hoste jr. aan het woord bij de inhuldiging van een borstbeeld van kardinaal Mercier.
Kardinaal Mercier, portret uit L'Illustration van 23 januari 1926, p. 71.
Désiré-Joseph Mercier is van 1906 tot aan zijn overlijden in januari 1926 aartsbisschop van Mechelen, maar groeit tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, van België tot de Verenigde Staten, ook uit tot een van de morele leiders en symbolen van het (geweldloze) verzet tegen de Duitse bezetter. Deze status verwerft hij onder andere via de publicatie van herderlijke brieven en door openlijke protestacties bij de bezettende overheid. Bij zijn dood heeft het Limburgse liberale partijweekblad Het Vrije Limburg het over het verdwijnen van ‘den grooten Vaderlander, de verdediger van het Belgisch recht’ waaraan België ‘met eerbied’ hulde brengt ‘zonder onderscheid voor godsdienstige of politieke denkwijze’.2 Volgens de liberale krant Het Laatste Nieuws ‘betreurt [het land] het heengaan van een mensch, die in de donkere oorlogsjaren de zedelijke steun was van velen, en die door zijn waardig en durvend optreden tegenover de bezetter een sprekend voorbeeld was van onverzettelijke wilskracht en groote vaderlandsliefde’.3
Hoste schetst in zijn lofrede ‘het leven van kardinaal Mercier als dienaar van het recht en van de hooge zedelijke waarden, waarmee de vrijheid van de kleine volkeren is vergroeid’, schrijft Het Laatste Nieuws wat hoogdravend.4 Daarbij legt Hoste sterk de nadruk op de oorlogsperiode: ‘Tijdens de tragische periode incarneerde Mgr. Mercier het verzet en verpersoonlijkte hij de onderlinge eenheid en het wederzijdse begrip.’5 Maar Hoste blijft niet steken in het verleden, hij grijpt de figuur van Mercier ook aan om de lijn door te trekken naar de maatschappij van 1938, die gekenmerkt wordt door toenemende onrust. In Spanje woedt de burgeroorlog, de spanningen tussen de West-Europese landen nemen toe en de Duitse dreiging wordt steeds groter. De Belgische regering, sinds eind november 1937 een driepartijenregering van liberalen, socialisten en katholieken onder leiding van de liberaal Paul-Emile Janson, probeert het land via een neutraliteitspolitiek uit deze internationale onrust te houden. En ook in België is de situatie niet rooskleurig: de economische crisis zorgt voor een stijgende werkloosheid en begrotingsproblemen, terwijl de sterke vertegenwoordiging van Rex en VNV in het parlement (sinds de verkiezingen van 1936) de regeringspartijen verplicht om samen verder te gaan, ook al is hun samenwerking geen toonbeeld van eensgezindheid.
‘Het is van belang dat deze stem [van Mercier] onze zielen en harten blijft aanspreken’, stelt Hoste daarover: ‘Nous devons nous entendre. Laten we, naarmate bepaalde onenigheden opduiken in de wereld, in België op zijn minst proberen elkaar beter te begrijpen.’6 Of hoe Hoste als liberaal politicus de geestelijke erfenis van de kerkvorst naar zijn hand zet met een oproep tot meer eenheid, samenwerking en wederzijds begrip.
De foto gebruikt bij het verslag in Het Laatste Nieuws, 6 maart 1938, p. 7.
Het Laatste Nieuws, 6 maart 1938, 7.
Le Soir, 7 maart 1938, 2.
Le Vingtième Siècle, 6 maart 1938, 1.
L’Indépendance Belge, 6 maart 1938, 4.
Jan De Volder, Kardinaal verzet. Mercier, de Kerk en de oorlog van 14-18 (Tielt: Lannoo, 2014) 7-9, 217-228.
Emmanuel Gerard, ‘1918-1939. De democratie gedroomd, begrensd en ondermijnd’, in: Nieuwe Geschiedenis van België II: 1905-1950 (Tielt: Lannoo, 2006) 1080-1099.
Harry Van Velthoven, Zwerver in niemandsland. Julius Hoste en zijn Londens oorlogsdagboek (Gent: Academia Press/Liberaal Archief, 2005).
1. Het borstbeeld bevindt zich nog steeds in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België, zie de fiche op de website van de KMSKB.
2. Het Vrije Limburg, 31 januari 1926, 1.
3. Het Laatste Nieuws, 24 januari 1926, 1.
4. Het Laatste Nieuws, 6 maart 1938, 7.
5. Vertaling van ‘Pendant la période tragique, Mgr Mercier incarnait la résistance et personnifiait l’union et la compréhension réciproques.’ (Le Soir, 7 maart 1938, 2).
6. Vertaling van ‘Il importe que cette voix continue à parler à nos âmes et à nos cœurs. Nous devons nous entendre. Au fur et à mesure que certaines dissensions se font jour dans le monde nous, en Belgique, essayons au moins de nous comprendre mieux.’ (Le Soir, 7 maart 1938, 2).
Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.
De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.
Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.
Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu.