Roeiclubs: Sport en Society

Meerdere leden van de RYCB zijn politiek actief. Onder hen de liberale ministers Charles Rogier en Constant d’Hoffschmidt. Jan Frans Loos, gemeenteraadslid (1836-1862) en burgemeester van Antwerpen (1848-1862), is lid van de Association Libérale. Gustave van Havre, burgemeester van Wijnegem (1848-1896) is liberaal senator (1859-1862 en 1878-1884). Constant Van den Nest, in 1856 verkozen tot voorzitter van de raad van bestuur van de RYCB, woont in 1846 het liberaal stichtingscongres te Brussel bij en zetelt als liberaal provincieraadslid (1846-1858). Zijdefabrikant Jos Van Bellingen, lid van de Association Libérale, is gemeenteraadslid (1843-1863) en schepen (1848-1863). Hij neemt deel aan het liberaal congres van 1846. Auguste Van Geertruyen-Schram zetelt als liberaal gemeenteraadslid (1854-1862). De familie Grisar vormt een beduidend liberale-politieke dynastie. Felix, gemeenteraadslid (1855-1862) en voorzitter van de Association Libérale, vormt hierop geen uitzondering. Handelaar Auguste Ceulemans, ondervoorzitter van de Association, is liberaal gemeenteraadslid (1846-1855). Reder Théodore De Cock, broer van de Gentse liberale politicus Auguste, zetelt in de gemeenteraad van 1844 tot 1862. 

De RYCB is geen lang leven beschoren. Een crisis in 1855 leidt tot een reorganisatie naar het voorbeeld van de Engelse jachtclubs. Prins Filips, graaf van Vlaanderen, wordt commodore; rentenier Constant Van den Nest voorzitter van de raad van bestuur. Uiteindelijk verdwijnt de jachtclub in 1858. Een consequentie van een problematische relatie met het koningshuis als gevolg van de militaire politiek inzake het nationaal reduit (een militaire verdedigingsgordel rond Antwerpen, die zou bestaan uit twee fortengordels en van Antwerpen een vestingstad zou maken)? Misschien, maar vooral een reactie van de Antwerpse watersportbeoefenaars. Zij menen niet voldoende aan bod te komen door het overwicht van de Engelse roeiers bij de lucratieve roeiwedstrijden. 

In 1857 wordt, naast de roeiwedstrijd van de RYCB, door derden een roeiwedstrijd ingericht voor uitsluitend Belgische roeiers. Ook in 1858, wanneer RYCB van het toneel is verdwenen, zijn er dergelijke roeiregatta’s. Het volgende jaar verkrijgt de watersportvereniging Nationale Regatta subsidies van de stad voor de organisatie van wedstrijden. In mei 1861 ziet een nieuwe roeivereniging het licht: de Union Club. Zij is meer internationaal georiënteerd en nodigt op haar wedstrijden befaamde Engelse roeiploegen uit. De uit Gent afkomstige Charles-François d’Hane de Steenhuyse, voorzitter van de Union Club, sluit zich in 1859 aan bij de Association Libérale en profileert zich tot het radicale liberalisme, dat hij omschrijft als het ‘jong-liberalisme’. Hij zetelt achtereenvolgens als provincieraadslid (1860-1863), gemeenteraadslid (1862-1872), schepen (1863-1872) en volksvertegenwoordiger (1863-1873). Eind december 1862, bij de scheiding tussen de meer gematigde Liberale Associatie en de Antwerpse protestbeweging waaruit de Meetingpartij ontstaat, wordt hij uit de Liberale Associatie gezet. d’Hane de Steenhuyse evolueert daarna tot boegbeeld van de Meetingpartij.

In juli 1868 bediscussieert de gemeenteraad de toelage van drieduizend frank voor de organisatie van regatta’s op een totaal bedrag van dertienduizend frank subsidie voor de Gemeentefeesten. Clément Ommeganck, scheikundige en fotograaf, verkozen voor de Meeting, meent dat het aandeel voor de roeiwedstrijden te groot is. Hij wil het bedrag anders verdelen. Jean Schul merkt hierbij op dat deze opmerking ook in de commissie is gemaakt, doch dat het onrechtvaardig zou zijn deze subsidie, die de Union Club het vorige jaar heeft gekregen, nu aan de Nationale Regatta te ontnemen. Volgend jaar zou men haar radicaal kunnen afschaffen. Pleitbezorger François Carpentier stelt dat het rechtvaardig zou zijn deze subsidie af te schaffen. Toch meent hij dat men dit niet mag doen omdat de regatta’s ‘te veel nut verwekken, door de betrekkingen tusschen de verschillende landen’. Een voorstel van Van Lerius-Moyana om de subsidie te verminderen, wordt verworpen. 

In de krant De Koophandel van 23 augustus 1867 breekt redacteur Jan Baptist Van Rijswijck, liberaal Vlaamsgezind politicus, een lans voor de waterfeesten naar aanleiding van het in twijfel trekken van deze subsidies. Voor hem hebben de waterfeesten, de roei- en zeilkampen ‘een strekking die verder gaat dan eene tijdelijke uitspanning of een onnoozel kermisvermaak’. En hij vervolgt: ‘Zij zijn bestemd om bij de jonge lieden de scheepslust op te wekken; om hun liefde en geestdrift in te boezemen voor de zeevaart, die goudmijn voor Antwerpen, die bron onzer welvaart’. Hij verwijt ‘onze koude drooge couponknippers’ dat ‘onze rijken, onze kapitalisten … geen stuiver durven ten offer brengen op ’t altaar van Antwerpens welzijn, namelijk: scheepvaart en reederij’.

Ook de Nationale Regatta is liberaalgezind. Wanneer in september 1875 Ferdinand Van der Taelen, de liberale havenschepen, in de ‘klerikale pers’ wordt aangevallen, reageren zijn aanhangers met een grote betoging. De stoet wordt geopend door een groot aantal verenigingen, waaronder de Grisars Kring en de jachtclubs Nationale Regatta en Neptunus. Deze laatste jachtclub zag het daglicht op 2 maart 1871.

In 1872 wordt de roeimaatschappij Vereenigde Bootslieden opgericht. Deze verenigt de bootjesroeiers die met hun sloepen het vervoer van en naar de voor anker liggende schepen op de Schelde verzorgen. Tijdens de Gemeentefeesten van 1884 richten zij waterspelen en prijskampen op de Schelde in en huldigen tezelfdertijd het schuildokje in aan de Van Meterenkaai. Ter ere van de initiatiefnemer, Louis Marguerie, scheepsbouwer en liberaal gemeenteraadslid (1876-1889), lid van de RYCB en nadien van de Nationale Regatta, noemen zij hun ‘schuilhuisje voor roeibootjes’: het Margueriedok.

De snelle ontwikkeling van de haven vereist in de tweede helft van de negentiende eeuw schaalvergroting. Vanaf 1852 werkt men aan de uitbreiding van de dokkenhaven. Daarnaast dringt het rechttrekken van de Scheldekaaien zich op. Na lange onderhandelingen tussen de stad en de staat, starten de werken in 1877. De nieuwe kaaien worden in de zomer van 1885 ingehuldigd. Hierdoor verdwijnt de oude stadskern. Samen met vele huizen moeten de lokalen en hangars van de watersportverenigingen wijken voor de havenexpansie. Vermits de vlieten, waar voordien boten konden droogvallen, worden gedempt, besluiten de Nationale Regatta, de Union Club en de Sport Anversois in 1878 te fusioneren. Omdat er geen plaats meer is voor het bergen van materiaal en boten op rechteroever, moet de nieuwe maatschappij, de Société Nautique Anversoise, noodgedwongen uitwijken naar linkeroever. Een kreek doet dienst als jachthaventje voor platbodems. Naast de kreek is er een garage voor de roeiboten. De grote jachten moeten op de Schelde voor anker gaan. De nieuwe club omvat een roei-, een zeil-, een zwem- en een schaatsafdeling.

'Heel wat (bestuurs)leden zijn liberalen, die elkaar ook ontmoeten in de politiek en het bedrijfsleven: het roeien is voor hen een combinatie van sport en society.'

Em. prof. dr. Fred Stevens

Tijdens de eerste algemene vergadering, op 17 januari 1879, wordt de liberale burgemeester Leopold De Wael erevoorzitter. Dankzij diens tussenkomst verleent Leopold II reeds in maart de toestemming om de titel Royal te voeren: de Société Royale Nautique Anversoise (SRNA), de oudste nog actieve watersportvereniging van Antwerpen, is een feit. De liberale havenschepen Ferdinand Van der Taelen wordt de eerste voorzitter. 

Prof. dr. em. Fred Stevens