De getekende campagne van 1921

Op de derde affiche⁷ tekent schilder en illustrator Jacques Ochs (1883-1971) een zelfverzekerde soldaat die uitroept: ‘Als ik mijn geweer stuk sla, is het op den kop van den vijand!’. Onder de tekening staat een oproep aan de ‘vaderlanders’ om La Louvière te herdenken. De liberalen verwijzen hiermee naar recente incidenten in La Louvière, met onder meer een socialistische betoging op 16 oktober 1921 waarop een socialistische vlag werd ingehuldigd met als afbeelding een Belgische soldaat die zijn geweer breekt als symbool van pacifisme en antimilitarisme. De aanwezigheid ter plaatse van de socialistische minister Edward Anseele leidt onder druk van de katholieke en liberale coalitiepartners op 24 oktober 1921 tot het vertrek van de socialisten uit de regering van nationale unie.⁸

De Brusselse drukkerij J.E. Goossens vervaardigt de vrij indrukwekkende affiches van 1,2 tot 1,4 meter hoog. Ze duiken vrij laat in de campagne op, net als de affiches van veel andere partijen. Dat ze snel weer afgetrokken worden door concurrerende bendes, zit daar voor iets tussen. Ze worden ook vrij laat ontworpen en vervaardigd. Door de ervaring van Raemaekers als politiek tekenaar voor de dagbladpers, die het gewoon is om kort op de bal te spelen, hoeft dit geen probleem te zijn. De affiches duiken in de week voor de verkiezingen onder andere op in Brussel, Charleroi, Namen, Verviers, Antwerpen en elders in Vlaanderen. In Brussel is er tijdens de week van de verkiezingen intensief geplakt: volgens de correspondent van Het Handelsblad zijn ‘meest alle schutsels en openbare gebouwen […] nu met plakkaten bedekt’. Hij meldt ook dat de veertien Brusselse lijsten en hun affiches heel wat plaats innemen en ‘aan de Beurs welke aan den achterkant vol kiesplakkaten hangt’ ‘een ware processie van nieuwsgierigen’ aantrekken. Algemeen gezien spreekt De Standaard over een kiescampagne met ‘een reusachtige propaganda’ die ‘herinnerde aan den vooroorlogschen kiesstrijd met zijne volte van passie en drift’.¹²

Raemaekers levert tijdens deze campagne niet enkel de drie bovenstaande affiches aan de Liberale Partij. Eind september en in de loop van oktober 1921 publiceert de partij een hele reeks campagnebrochures, waarvan minstens drie met illustraties van de tekenaar. In Een groot nationaal vraagstuk gaat het hoofdzakelijk om hergebruikte prenten uit de oorlogsproductie van Raemaekers. Voor De inzet van den strijd en Het roode gevaar levert Raemaekers vier antisocialistische en/of anticommunistische prenten en een eerste versie van het ‘mystieke huwelijk’. In een van de anticommunistische prenten herkennen we ook een eerste versie van ‘Ongelukkig Rusland’, al ligt de focus hier op de hongerdood van vijfduizend Russische kunstenaars en wetenschappers tijdens het jaar 1921. De Landsraad van de Liberale Partij stelt de clichés van deze tekeningen ook ter beschikking van de liberale associaties voor verdere verspreiding.¹³

Met de hulp van Raemaekers en Ochs slagen de liberalen erin om hun boodschap op een eenvoudige en visueel aantrekkelijke manier te presenteren aan een groot publiek dat daarvoor niet de inspanning moet doen om een brochure te lezen of naar een meeting te komen. De boodschap hangt gewoon in het straatbeeld en is eenvoudig te decoderen. Maar welke boodschap brengt de Liberale Partij nu eigenlijk met deze vier affiches? Enkel de laatste affiche met de slang gaat concreet over het programma van de partij. Het liberale schild – met daarop kernwoorden uit het liberale programma – beschermt België tegen drie grote bedreigingen. Met ‘bolsjevisme’ als bedreiging doelen de liberalen ook op het socialisme, socialisme leidt volgens de liberale propaganda immers automatisch tot communisme. Met ‘demagogie’ worden zowel de socialisten als de democratische/progressieve katholieken geviseerd. Activisme wijst behalve op de activisten zelf ook op de flamingantische katholieken van Van Cauwelaert, die de liberale propaganda gelijkstelt met de ‘neo-verraders der frontpartij’. Enkel de conservatieve katholieken blijven op de affiches buiten schot.¹⁴

De drie andere affiches zijn vooral waarschuwingen voor de tegenstanders. ‘Ongelukkig Rusland’ brengt het schrikbeeld van communistisch Rusland en trekt in het onderschrift ‘ziedaar waar de toepassing van het socialism toe leidt’ de lijn door naar de socialisten. De tekst brengt dan toch een positieve boodschap met de Liberale Partij als ‘Partij van orde, democratisch recht en socialen vrede’. Ook het ‘gebroken geweer’ is een waarschuwing tegen het socialisme, en dan voornamelijk tegen de pacifistische en internationalistische aspecten ervan: met de socialisten aan de macht is de veiligheid van het land niet gewaarborgd, of zoals het onderschrift luidt: ‘Het nationaal waardigheidsgevoel en de veiligheid van het Land zullen door geen enkele partij beter gewaarborgd worden als door de Liberale Partij’. Het ‘mystieke huwelijk’ wil dan weer vooral de schrik van de klassenstrijd en de dictatuur van het proletariaat opwekken bij wie overweegt om katholiek te stemmen: katholieke demagogen leggen na de verkiezingen hun lot in handen van socialisten, en we zagen net waar socialisme volgens de liberale propaganda toe leidt. Deze twee laatste affiches inspireren de socialistische krant La Wallonie tot de ironische opmerking dat de liberalen hun programma vervangen hebben door ‘l’exploitation des incidents’.¹⁵

In oktober 1920 schrijft de partijtop het zwakke liberale resultaat bij de parlementsverkiezingen van 1919 onder andere toe aan zwakke propaganda.¹⁶ In 1921 stuurt de partij bij, onder andere met de hier vermelde affiches en brochures. Verschillende niet-liberale perstitels erkennen de ‘krachtinspanning’¹⁷ van de liberalen tijdens de campagne. De katholieke Gazet van Antwerpen beschrijft het als volgt: ‘van af minister Devèze tot den laatsten schoolbond, sloegen de trom, zonden dagbladen of plakten plakkaten, deelden manifesten uit en strooibiljetten. Dit was zoo heel het land door, en het moet eene ongelooflijke somme gelds gekost hebben’.¹⁸ Heeft het ook iets opgeleverd? Ja en neen. De katholieken komen als grote winnaars uit deze verkiezingen met een winst van zeven zetels. De socialisten verliezen twee zetels. Voor de liberalen wordt het slechts een morele overwinning: door de verdeelsleutel die de stemmen omzet naar zetels, verliezen ze één zetel, ondanks een stijging van hun stemmenaantal met meer dan tien procent ten opzichte van de verkiezingen van 1919.¹⁹