Voorzitter Motz en de verkiezingsnederlaag van 1946

‘De zwaarste nederlaag sedert een halve eeuw’

‘De zwaarste nederlaag […] die zij sedert een halve eeuw heeft geboekt’, noemt Motz de verkiezingen van 1946 voor de liberalen. Hoewel hijzelf pas sinds november 1944¹ aan het roer van de partij staat, is zijn dramatische vaststelling helemaal terecht. Bij deze eerste verkiezingen na de Tweede Wereldoorlog duikt de partij onder de tien procent. Het aantal liberale Kamerleden ten opzichte van 1939 valt terug van drieëndertig naar zeventien. De liberalen worden voor de eerste keer slechts de vierde partij in het parlement, na de CVP/PSC (92 zetels), de socialisten (69 zetels) én de communisten (23 zetels). Van de uittredende coalitie - socialisten, liberalen, communisten en christelijk gezinde UDB’ers (Union Démocratique Belge / Belgische Democratische Unie)  - onder leiding van socialist Achille Van Acker, zijn de liberalen de grote verliezers. Ook Motz zelf verliest zijn zetel als volksvertegenwoordiger, al wordt hij wel opgevist als provinciaal senator.

Waar de kiezers naartoe zijn

De liberalen hebben volgens Motz meer stemmen verloren aan de CVP dan aan linkse partijen, maar vooral in de grote steden stelt hij vast ‘dat duizenden liberalen voor de socialistische lijsten hebben gestemd’. Hij ziet daar twee verklaringen voor: de uittredende liberale ministers konden wat betreft populariteit en prestige niet op tegen premier Van Acker en de minister van Buitenlandse Zaken, Paul-Henri Spaak. Bovendien profiteerden vooral de socialisten van de goede verwezenlijkingen van de regering-Van Acker, terwijl ‘al het twijfelachtige op het passief der liberalen werd gebracht’. De jeugd heeft ook vooral socialistisch gestemd, onder andere door het gebrek aan liberale jeugdorganisaties en als gevolg van de ‘realistische politiek’ van Van Acker.

De conclusies volgens Motz

Voor Motz is het duidelijk: de Liberale Partij is haar publiek kwijt, ze heeft minder invloed in de rijkste bevolkingslagen en vertegenwoordigt enkel nog de middenstand (en in bepaalde gebieden de landbouwers). Dit in tegenstelling tot de CVP, die brede lagen van de bevolking aanspreekt, en de BSP, die zowel bij arbeiders als bedienden (‘het politiek rijp zijnde gedeelte der arbeidende standen’) weerklank vindt. De Kommunistische Partij is voor het ‘mistevreden proletariaat’ en de ‘revolutionaire elementen’ uit ‘alle maatschappelijke klassen’. De Liberale Partij zou er volgens Motz goed aan doen om haar aandacht meer op de middenstand te richten, zonder de ‘belangen der andere maatschappelijke standen te verwaarloozen’. De partij moet haar ambities meer focussen, meer bepaald ‘tot de zone van politieke en sociale actie waar zij het meest kans heeft op slagen’.

Motz noemt de Liberale Partij van vóór 1939 ook de ‘slechtst ingerichte onzer groote nationale partijen’ en grijpt de slechte verkiezingsuitslag aan om te benadrukken dat een reorganisatie van de partij meer dan welkom is, met een sterkere centrale organisatie, een sterke verbinding tussen de partij en haar parlementsleden, en met leden van het partijbureau die als ‘verbindingsagenten’ optreden tussen dat partijbureau en de arrondissementsfederaties. Er zijn ook meer liberale tussenkomsten in het parlement nodig, een reorganisatie van de liberale jeugd, en de oprichting van een ‘nieuw intellectueel centrum’ om het partijprogramma ‘nieuwe kracht’ te bezorgen. Ook de oprichting van een nieuw tijdschrift over de ‘liberale leer’ is nodig.

Er zijn nog andere mogelijkheden, maar er moet snel tot actie overgegaan worden, meent hij: de CVP is namelijk onderweg naar de absolute meerderheid, vooral als het vrouwenstemrecht binnenkort wordt goedgekeurd. Het doel: ‘de 50.000 à 100.000 stemmen terug te winnen die wij ten voordeele van de KVP [sic] hebben verloren. Het weder onttrekken van stemmen aan de socialisten zou niets veranderen aan het essentieel en hoofdzakelijk vraagstuk der volstrekte meerderheid in België.’

Werk aan de winkel

Voorzitter Motz - die als 41-jarige een nieuwe politieke generatie² vertegenwoordigt - heeft dus heel wat werk om de situatie binnen de partij recht te trekken. Een harde werker is hij niet, een autoritaire leidersfiguur evenmin. Wel een pragmatische, realistische, oplossingsgerichte en breed gerespecteerde gids met een sterke en innemende persoonlijkheid. Een voorzitter die reflecteert over de liberale waarden en die als sociale liberaal zijn partij in het ideologische midden blijft positioneren. Hij heeft wel duidelijke meningen en grenzen, maar een ideologische scherpslijper is hij niet. Binnen de partij staan de eenheid en het tegengaan van dissidenties voorop, naar andere partijen toe is hij een voorstander van dialoog en inleving in het standpunt van de tegenstanders.

Een oppositiekuur levert de nederlaag van 1946 niet onmiddellijk op: na enig aarzelen besluiten de liberalen om mee te werken aan de drieledige regeringen van socialisten, communisten en liberalen onder leiding van Achille Van Acker en Camille Huysmans. Vanaf eind maart 1946 besturen die een jaar lang het land. Pas vanaf maart 1947 (tot augustus 1949) volgt een oppositiekuur tegen de rooms-rode regeringen van Paul-Henri Spaak, die de liberalen aangrijpen om het inhoudelijke programma aan te pakken. In oktober 1947 keurt de algemene vergadering van de Landsraad van de Liberale Partij het Handvest van het huidig Liberalisme/Charte du Libéralisme contemporain goed, dat in acht concrete punten de basisprincipes van de partij in de verf zet. De kiesstrijd van 1949 en 1950 gaan ze in met een sterke focus op één zeer concreet - en electoraal lonend - thema: de fiscus, en meer bepaald een belastingvermindering van 25 %.