Overtuigen in de eigen taal. De Feuillets Détachés van het LVV

De Feuillets Détachés staan op zichzelf, beslaan meestal vier pagina’s en verschijnen vanaf september 1922 ongeveer tweemaandelijks in LVV, Maandblad van het Liberaal Vlaamsch Verbond. Ze zijn een reactie op het feit dat het LVV zich in de Liberale Partij onterecht buitengesloten en aangevallen voelt. Auteur van dienst is meestal Victor Heymans, algemeen secretaris van het LVV. In zijn artikels probeert hij de LVV-standpunten uit te leggen aan een Franstalig liberaal publiek om zo aan te tonen dat de LVV’ers onrechtvaardig behandeld worden en hun plaats hebben binnen de Liberale Partij.

‘[…] dans ce premier numéro de nos « Feuillets détachés » nous avons simplement pour but de prouver au lecteur que c’est à tort que l’on nous traite comme des brebis galeuses, que nous pouvons au contraire continuer à nous réclamer, intégralement et avec fierté, du parti libéral belge.’¹

De Franstalige pagina’s zijn nodig omdat het LVV zijn verhaal naar eigen zeggen niet kwijt kan in de Franstalige liberale pers. Om het doelpubliek van de Feuillets te bereiken, wordt aan de Vlaamse lezers van het LVV-maandblad gevraagd om de Feuillets los te maken en aan een Franstalige liberaal te bezorgen:

‘Deze vier Fransche bladzijden zijn bestemd, om door hem die het blad ontvangt hetzij als een gevolg op zijn toetreding, hetzij als propagandanummer, te worden losgemaakt, in een open briefomslag gestoken en, met een zegel van twee en een halven cent, naar een niet-Vlaamschlezend liberaal te worden gezonden, liefst alle maanden aan denzelfde. Om te beletten, dat er twee eendere exemplaren naar denzelfden persoon gezonden worden, laat ieder ons het adres kennen, dat hij uitkiest.’²

De LVV’ers willen de Franstalige lezers in de eerste plaats overtuigen dat ook zij échte liberalen zijn. Progressieve liberalen weliswaar, die zich beroepen op de principes van de vooruitstrevende fractie van het Belgische liberalisme, in het verleden vertegenwoordigd door bijvoorbeeld de Brusselse Association Libérale vanaf het begin van de jaren 1880 en de Progressistische Partij (°1877) van Paul Janson.

Maar, benadrukt Heymans, het LVV voldoet met zijn standpunten volledig aan het liberale programma zoals het bepaald werd door het congres van 1920. Met als doel de eenheid van de Belgische liberalen te realiseren (wat Heymans toejuicht), formuleerde dit congres een programma dat zeer nauwkeurig was voor alle thema’s waarover de aanwezigen het eens waren, maar liet het daarnaast - binnen bepaalde grenzen - voldoende ruimte voor persoonlijke interpretatie van de thema’s waarover geen eensgezindheid bestond.

Tot deze laatste categorie behoren de organisatie van het leger en de taalkwestie, net die thema’s waar het LVV het verschil wil maken. In tegenstelling tot andere liberalen streeft het LVV naar een sterk ingeperkte dienstplicht van zes maanden. Hoewel dit niet ingaat tegen het programma van 1920, levert dit standpunt de LVV’ers veel tegenkanting op:

‘[…] nous sommes excommuniés et traités de mauvais belges, chargés de tous les péchés d’Israël et déclarés capables de tous les crimes parce que nous sommes les partisans d’une formule précise d’un temps de service réduit.’⁴

Voor de taalkwestie gebruikt Heymans dezelfde redenering: het programma van 1920 verbiedt de liberalen niet om voorstander te zijn van de vernederlandsing van de Gentse universiteit. Hij doet ook beroep op het autoriteitsargument: illustere voorgangers als Eugène Robert, Paul Janson, Charles Buls, Emile Féron, Georges Lorand en Jan Van Rijswijck onderschreven eveneens de taalgelijkheid, net als koning Albert I in zijn troonrede van november 1918.

Niet alleen zijn Vlaamsgezinde liberalen ook échte liberalen, bovendien is de Liberale Partij niet anti-Vlaams, stelt Victor Heymans. Deze foutieve beeldvorming wordt vooral gevoed door de Franstalige liberale pers, door sommige partijleiders en door bepaalde spilfiguren binnen de Gentse Liberale Associatie en Brusselse arrondissementsfederatie (de Fédération Libérale), terwijl er in alle sociale klassen een brede liberale basis is in Vlaanderen, waarvan de meerderheid bovendien de Vlaamse eisen onderschrijft. Toch worden de Vlaamsgezinde liberalen volgens het LVV voortdurend aangevallen en onder andere geassimileerd met het activisme en bij uitbreiding de collaboratie uit de Eerste Wereldoorlog. Heymans vreest dat dergelijke uitlatingen en de daaruit volgende verdeeldheid binnen de partij, kiezers naar de katholieken of socialisten kunnen drijven en dus de liberalen duur te staan kunnen komen bij de komende verkiezingen van 1925.

Daarom vraagt hij aan de Franstalige liberalen om objectief en rationeel de toestand binnen de Liberale Partij te onderzoeken. Heymans speelt in op het liberaal sentiment door te argumenteren dat de Liberale Partij, in tegenstelling tot de andere grote partijen van het land, steeds voor tolerantie en het vrij onderzoek is blijven staan, maar dat dit nu in het gedrang komt door vast te houden aan ongrijpbare dogma’s:

‘Le libre-examen et la tolérance firent jadis la grandeur du parti libéral ; ils en sont encore la gloire immortelle.’⁵

Een échte liberaal onderzoekt, wikt en weegt, leest, luistert, analyseert en denkt na vooraleer zich een mening te vormen. Het LVV meent dat een dergelijke houding in het voordeel van het land en de partij is. Want de Liberale Partij is niet sterk genoeg om zich te permitteren de helft van haar aanhangers/leden weg te jagen. Het LVV wil tegenover het extremisme een Liberale Partij plaatsen die een centrumpartij is en voor orde en vooruitgang staat, in het teken van het vaderland. Door de flaminganten uit te partij te weren, schiet de partij zichzelf echter in de voet. Om zijn punt te maken, geeft Heymans mee dat meer en meer liberale verkozenen uit Vlaanderen komen: in de Kamer zetelen bijvoorbeeld veertien liberale verkozenen uit Vlaamse arrondissementen, dertien uit Waalse en zes uit het arrondissement Brussel. Daarom eist het LVV zijn ‘plaats onder de liberale zon’ op.

Na de verduidelijking dat de leden van het LVV echte liberalen zijn, gaat Heymans in de volgende nummers dieper in op enkele actuele heikele thema’s. De kwestie die in 1922-1923 het meest de gemoederen beroert, is de eerder aangehaalde vernederlandsing van de Gentse universiteit. In het vijfde nummer van de Feuillets Détachés, dat in mei 1923 verschijnt, komt dit onderwerp uitgebreid aan bod.

Het LVV ageert fel tegen het voorstel vanuit Franstalige hoek tot verdubbeling van de universiteit in een Franstalige en een Nederlandstalige afdeling. De Feuillets Détachés publiceren hierover integraal het standpunt van rector Eugène Eeman en professor Eugène Dauge; zij besluiten dat het praktisch niet haalbaar is om twee universiteiten te behouden. Opmerkelijk genoeg, en dat wordt niet vermeld door het LVV, is rector Eeman een felle tegenstander van de vernederlandsing van de universiteit. Uit het weergegeven standpunt trekt het LVV de tegenovergestelde conclusie, namelijk dat er één, Nederlandstalige, universiteit in Gent hoort te zijn.

Niet enkel het taalbeleid in het hoger onderwijs is een doorn in het oog van de LVV’ers, ook de praktijk in het lager onderwijs in Brussel stuit hen tegen de borst. Naar aanleiding van de publicatie van een rapport van de Vlaamsche Opvoedkundige Vereeniging doet het LVV zijn grieven uit de doeken in het tiende en laatste nummer van de Feuillets Détachés. Als liberale vereniging vindt het LVV onderwijs erg belangrijk voor de verheffing van het volk. Aangezien slechts weinig kinderen de wettelijk verplichte leerjaren afmaken, is het zaak om het onderwijs zo doelgericht mogelijk te laten verlopen, stelt de auteur (het artikel wordt ditmaal niet ondertekend door Heymans, maar met ‘CIVIS’). Het onderwijs moet met andere woorden verlopen in de taal die de kinderen het beste begrijpen, namelijk hun moedertaal. Deze visie werd opgenomen in de wet van 1914 en herhaald in de organieke wet van 1920. Volgens het LVV zijn er door politiek toedoen op dat moment echter geen lagere scholen meer in Brussel-stad die onderwijs in het Nederlands verstrekken. Nochtans blijkt uit de volkstelling van 1910 dat er in Brussel nog heel wat mensen wonen voor wie het Nederlands de enige of de meest gebruikte taal is. Het familiehoofd wordt door de stad gepusht om het kind les te laten volgen in het Frans, terwijl pedagogen het erover eens zijn dat onderwijs in de thuistaal de beste resultaten oplevert. Deze situatie veroorzaakt volgens het LVV dramatische onderwijsresultaten. De auteur schrijft dat het tijd wordt dat de politiek niet langer wegkijkt van de oorzaak van dit probleem en het heft in handen neemt door eenvoudigweg de wet de respecteren en onderwijs in de thuistaal te voorzien.

Hoewel het effect moeilijk in te schatten is, lijkt de poging om door middel van de Feuillets Détachés Franstalige liberalen in hun eigen taal aan te spreken en zo te overtuigen van de standpunten van het Liberaal Vlaams Verbond, weinig zoden aan de dijk te zetten. De publicatie stopt plots in maart 1924, na tien⁶ nummers. Ook het LVV Maandblad houdt er kort daarna mee op. Vanaf oktober 1925 zet Victor Heymans – wel enkel in het Nederlands – zijn pennenstrijd voort in het vanuit Antwerpen heropgerichte weekblad Het Volksbelang, dat de officieuze spreekbuis van het LVV wordt.

De invloed van het LVV op de Liberale Partij blijft echter nog even zeer beperkt. In de loop van het interbellum komt daar geleidelijk wel verandering in, met als hoogtepunten de ministerschappen van LVV’ers Julius Hoste jr. (1936-1938) en Arthur Vanderpoorten (1939-1940). Pas met de omvorming van de Liberale Partij tot de Partij voor Vrijheid en Vooruitgang/Parti pour la Liberté et le Progrès (PVV/PLP)  in 1961 en de vleugelvorming en opsplitsing van de partij in 1971, kan het LVV echt een belangrijke rol spelen. Enkele vooraanstaande LVV-leden als Herman Vanderpoorten, Willy de Clercq en Frans Grootjans oefenen een rol van betekenis uit binnen de partij. Bij de officiële oprichting van de Vlaamse PVV zet het LVV zijn stempel, wat onder meer merkbaar is in het stichtingsmanifest van de Vlaamse PVV, dat veel programmapunten overneemt van het LVV.