De strijd van de geïllustreerde affiches

Bij de verkiezingen van 5 april 1925, de derde stembusslag op basis van het algemeen enkelvoudig stemrecht, winnen de socialisten tien zetels en verliezen de liberalen er tien. Daarbij kiezen de liberalen voor de oppositie. Pas na 73 dagen lang verschillende formules aftoetsen, vormen katholieken en socialisten de zogenaamde regering-Poullet-Vandervelde, ondanks verzet van de (voornamelijk Waalse) ultraconservatieve katholieken. Het is de eerste regering waarin de Belgische Werkliedenpartij (BWP) participeert zonder de liberalen. Alle voorgaande regeringen met socialisten waren immers driepartijenregeringen van nationale unie, gevormd tijdens en net na de Eerste Wereldoorlog.

Een jaar later wordt de regering van nationale unie, die eigenlijk geen reden van bestaan meer heeft, na interne strubbelingen over de dienstplicht, vervangen door een overwegend conservatieve katholiek-liberale coalitie, nog steeds onder leiding van Jaspar. Deze regering, die kan profiteren van een periode van economische bloei, slaagt er onder andere in grote openbare werken uit te voeren, aan de sociale wetgeving te timmeren en de begroting in evenwicht te krijgen. Ze bereikt ook voorzichtige compromissen op het vlak van de dienstplicht, de regionale indeling van het leger en de amnestiekwestie.

De regeringspartijen zien de verkiezingen van mei 1929 met vertrouwen tegemoet. Maar hoewel de liberalen een voortzetting van de coalitie wel zien zitten, willen ze ongebonden naar de kiezer trekken ... of in hun campagne toch ongebondenheid uitstralen.

‘Iedereen zal opgemerkt hebben, dat er in deze kiesstrijd op de muren van de steden en de dorpen meer gestreden wordt met het beeld dan met het woord. De teekeningen en de karikaturen zijn de lange uiteenzettingen komen vervangen.’

(Vooruit, 21 mei 1929)³

Drie maanden later, op 22 april, meldt de Brusselse correspondent van Het Handelsblad⁴ dat de kiescampagne in Brussel volop in gang geschoten is: ‘Men is begonnen de muren met affichen te beplakken, die nogal succes blijken te hebben’. Op 25 april meldt de Brusselse correspondent van de Gazette de Charleroi⁵ dat er geen muren of schuttingen meer zijn waar geen bontgekleurde verkiezingsaffiches verschijnen. Daartussen plakt ook de eerste affiche die de liberalen verspreiden. Ze is door haar kleurgebruik wat onopvallend, maar blijft door haar inhoud niet onopgemerkt.

‘Au secours! Help!’ staat er boven een eenvoudige zwart/wit-tekening in een blauw kader. Het is de noodkreet van een weerloze vrouw, die symbool staat voor België. Drie straatrovers vallen haar aan, gewapend met mes, pistool en knevel. De identiteit van deze vijanden van België valt gewoon af te lezen: activisme, communisme en klassenstrijd. De oplossing om België te redden: ‘Stemt voor de Liberalen’. In de interpretatie van de Brusselse liberale kant L’Etoile Belge⁶ gaat de man van de klassenstrijd de vrouw knevelen zodat zijn communistische en activistische kompanen België kunnen doden.

‘Meer dan ooit zijn kapitaal en arbeid aan elkaar verbonden, door een solidariteit aan belangen […]. Daarom is het een gruwelijke misdaad de bevolking van een land tegen elkaar op te hitsen en de klassenstrijd te prediken. Klassenstrijd is een politiek van vernietiging; wij stellen daartegen een politiek van opbouw. Zoo staan wij tegenover de socialistische partij, die zeker in haar programma eenige punten heeft, die goed zijn, maar die staan [ook] in het onze, daar wij insgelijks pacificisten zijn, doch pacifisten in daden, niet enkel in woorden.’

(Léon Dens, Antwerps liberaal senator, startvergadering campagne, 17 maart 1929)⁸

Het is alleszins het beeld dat de liberalen graag van zichzelf creëren: de Liberale Partij als ‘element van stabiliteit, een verzekering tegen de misbruiken en de avonturen, een garantie voor vrede, verdraagzaamheid en vrijheid’¹⁰, zoals minister Paul Hymans het op de liberale bijeenkomst van 17 maart ter gelegenheid van de start van de verkiezingscampagne verwoordt.

De affiche ontketent hevige reacties, voornamelijk maar niet enkel in de socialistische pers. De Volksgazet¹¹ vindt het ‘Bah!’. ‘De liberalen zijn zoo laag gevallen dat ze de vooroorlogsche affichen van de klerikalen gaan opzoeken om hun propaganda thans te voeren’, schrijft de Antwerpse socialistische krant. De Gentse socialisten van Vooruit¹² vinden de hele campagne ‘een echte wedstijd in politieke smeerlapperij’ en menen dat de liberale affiche ‘van die … “argumenten”’ gebruikt ‘die men niet beantwoorden kan … omdat men ervan omver valt.’ Het Brusselse socialistische Le Peuple¹³ heeft het over ‘walgelijke inspiratie’.

Ook sommige liberalen vinden deze voorstelling van de socialisten erover. L’Etoile Belge¹⁴ vindt dat ze - hoewel het tegenstanders blijven en ze dus niet gespaard moeten worden - gezien hun loyale houding van de laatste jaren, toch ‘de overdaad aan onwaardigheid waar men hen nu wil in werpen’ niet verdienen. Het satirische weekblad Pourquoi Pas?¹⁵ spreekt onder andere van een ‘ongelukkige affiche’ en van een ‘verbijsterende stompzinnigheid’ en doet suggesties voor socialistische en katholieke affiches in dezelfde stijl.

Net als bij de vorige parlementsverkiezingen van 1925, is in 1929 geen van de nationale liberale affiches ondertekend. Dit in tegenstelling tot de campagne van 1921, waarin de liberalen stevig uitpakten met de bijdragen van de Nederlandse cartoonist en propagandatekenaar Louis Raemaekers aan hun campagnemateriaal. Op 2 mei onthult de socialistische krant Le Peuple¹⁹, weldra gevolgd door andere kranten, dat de ‘Help!’-affiche getekend werd door diezelfde Raemaekers.

De thematiek en de compositie zijn te linken aan een van zijn affiches uit 1921²⁰, waarin het vrouwelijke personage dat symbool staat voor België wordt aangevallen door een slang die de ‘demagogie’, het ‘activisme’ en het ‘bolsjewisme’ voorstelt. Maar anders dan in 1921, toen de zelfverzekerde vrouw zichzelf kon verdedigen met een schild van ‘vaderland’, ‘orde’, ‘democratie’, ‘voorspoed’ en ‘samenwerking der klassen’²¹, rest de weerloze vrouw uit 1929 als enige wapen het te hulp roepen van de liberalen.

Ten opzichte van de ‘Help!’-affiche is het een vrij braaf beeld, dat via Poullet en Vandervelde de katholieken en socialisten op een gelijkwaardige manier voorstelt als onmachtig om de redding van de frank - en bij uitbreiding de financiële problemen van het land - aan te pakken. Het brave karakter valt extra op wanneer men dit beeld vergelijkt met de affiche die de Brusselse liberale federatie over hetzelfde thema produceert en waarop Poullet en Vandervelde getoond worden als actieve veroorzakers van de val van de frank.

‘Ne voyons nous pas, d’ailleurs, que les chefs socialistes méconnaissent de plus en plus les principes marxistes? Je me demande, notamment, quelle différence il y a entre les nombreuses et prospères entreprises que les socialistes possèdent dans le domaine de la banque, de l’industrie et du commerce et celles de la “haïssable” bourgeoisie, que l’on s’efforce de dépeindre sous des couleurs repoussantes?’

(Léon Dens, Antwerps liberaal senator, startvergadering campagne, 17 maart 1929)²³

Aangezien het door de regeringsdeelnames van de socialisten en hun gematigde, pragmatische en loyale houding steeds moeilijker wordt ze voor te stellen als revolutionairen die de weg naar het communisme openen, kiest het liberale propagandacomité hier voor de ridiculisering van de socialistische kopstukken. Hun geloofwaardigheid wordt op een satirische manier onderuitgehaald door hen gelijk te schakelen met het financiële establishment. Een - niet geheel onterechte - voorstelling van zaken die ook in communistische en katholieke propaganda wordt gebruikt.

De Brusselse federatie blijft met haar affiche ‘De noodlottige trap!’ daarentegen wel het afglijden van socialisme naar communisme afbeelden, met een linkse trap waarlangs respectabele, burgerlijke socialisten als Anseele en Vandervelde ‘afdalen’ tot de communistische leider Joseph Jacquemotte. Tegelijk beeldt de trap aan de rechterkant een vergelijkbare oefening af voor de katholieke rechterzijde, met een evolutie van conservatieve figuren als Pierre Nothomb en Jules Renkin tot de Vlaams-nationalist August Borms. De boodschap is duidelijk: aangezien zowel Jacquemotte als Borms België willen vernietigen, is hun hele stamboom verdacht.

In hun Vade-mecum van den liberalen propagandist leggen de liberalen, met het oog op het verleiden van de lagere werkende klassen, sterk de nadruk op de sociale en democratische hervormingen waar ze in het verleden hun schouders onder zetten. Maar het is niet met deze verwezenlijkingen dat de nationale partijleiding in het straatbeeld uitpakt. Ook hete hangijzers als de taal- en legerkwesties of klassiekers zoals de verdediging van het officieel onderwijs komen niet aan bod. De liberale partijtop trekt de aandacht van het politiek minder bereikbare publiek, zoals Destrée het omschrijft, met beeldende affiches. Die dragen, zoals door voorzitter Devèze gewenst, enkele beknopte boodschappen uit: communisme en alles wat naar klassenstrijd en activisme neigt - met andere woorden: alle andere partijen - zijn een gevaar voor het land, de liberalen hebben de frank gered toen katholieken en socialisten daar niet in slaagden, én er is een groot verschil tussen wat socialistische leiders zeggen en wat ze doen. De liberalen doen met deze boodschappen hun voornemen van ongebondenheid alle eer aan, al worden de socialisten net iets meer geviseerd. Tegelijk presenteren ze zich traditiegetrouw als de partij van de degelijkheid, het evenwicht, de stabiliteit, de financiële veiligheid, enzovoort. Kortom, als enige partij die het land kan redden.

Uiteindelijk halen de liberalen met 16,55 % van de stemmen 28 zetels. Het betekent een vooruitgang van 1,90 procentpunten en 5 zetels ten opzichte van de verkiezingen van 1925. Op het Comité Permanent van de Liberale Partij op 16 juni 1929 noemt voorzitter Devèze die uitslag ‘un grand succès’. De katholieken halen 76 zetels (-2), de socialisten 70 (-8), de Vlaams-nationalisten 11 (+5) en de communisten 1 zetel (-1). Ook de onafhankelijke Delille haalt een zetel (in het arrondissement Brugge). De katholiek-liberale coalitie onder leiding van Henri Jaspar behoudt met dit resultaat haar meerderheid en besluit voorlopig gewoon verder te regeren.