.png)
Op 20 november 1929 krijgt de liberale Senaatsvoorzitter Charles Magnette algemeen applaus vanop de banken van de Senaat. Enkele dagen later krijgt hij de wind van voren in de wallingantische pers. De reden? Een halve toespraak in het Nederlands.
De progressieve Luikse liberaal Charles Magnette (1863-1937), senator sinds 1906, is reeds tijdens de zittijd 1928-1929 voorzitter van de Senaat. Zijn herverkiezing op 20 november 1929 is een formaliteit en gebeurt zonder eigenlijke stemming, maar door unaniem applaus van de senatoren. Pas herkozen, begeeft Magnette zich naar zijn voorzitterszetel en omarmt hij voorlopig voorzitter en ouderdomsdeken baron Descamps, waarna hij rechtstaat en zich tot de eveneens rechtstaande senatoren richt. Hij geeft aan zich vereerd en fier te voelen om het in hem gestelde vertrouwen, en ziet zijn herverkiezing als een teken van instemming en aanmoediging. Daarnaast doet hij een oproep aan de senatoren – zowel de oude garde als de nieuw verkozenen na de verkiezingen van mei 1929 – om hun goede wil te tonen én goed werk te leveren om zo de positie en het prestige van de Senaat binnen de parlementaire hiërarchie te garanderen.
Charles Magnette door Marguerite Radoux.
‘Dan neemt de voorzitter, tot ieders verrassing, het woord in het Nederlands, wat onmiddellijk wordt onderstreept met applaus’1, meldt Het Laatste Nieuws de dag nadien. Het lijkt een futiliteit, maar een deels Nederlandstalige openingsrede door een voorzitter van de Belgische Senaat is een primeur. Magnette is nochtans verre van een flamingant, zoals hij zelf ook in zijn toespraak aangeeft. In zijn periode als Kamerlid tussen 1894 en 1900 kant hij zich tegen de verschillende wetsvoorstellen om de Belgische taalkwestie te regelen en tegen algemene tweetaligheid als mogelijke oplossing (hij is wel voor tweetaligheid in Vlaanderen en eentaligheid in Wallonië). Als voortrekker van de Waalse beweging en notoir verdediger van ‘les droits des Wallons’ verzet hij zich tegen een België dat door Vlaanderen gedomineerd zou worden en ijvert hij onder andere lange tijd voor het behoud van een Franstalige Gentse universiteit. In 1929 toont hij zich een voorstander van een grotere regionale autonomie door meer bevoegdheden te geven aan de provincies.
‘Ik ben niet vertrouwd met de taal waarin ik tot u enkele woorden wil richten’2, begint Magnette aan het Vlaamse gedeelte van zijn toespraak. Als een evenwichtskunstenaar zoekt hij in het vervolg van zijn rede het juiste midden tussen zijn eigen overtuiging (hij blijft het Frans beschouwen als ‘de band van de Belgische eenheid’), de erkenning van het Nederlands als taal van het grootste deel van de Belgische bevolking én als cultuurtaal, en de gevoeligheden die in de verschillende kampen met de Belgische taalkwestie gepaard gaan. Door zijn gebaar van toenadering hoopt hij de verdere ontwikkeling van de Vlaamse beweging los te koppelen van ‘vrees en afkeer’ voor de Franse cultuur. Met het laatste deel van zijn toespraak, die hij opnieuw in het Frans uitspreekt, geeft Magnette meteen een van de redenen voor zijn geste: de viering van honderd jaar Belgische onafhankelijkheid in 1930.
Uit De Nieuwe Gazet, 21 november 1929, p. 2.
Magnette zegt niet te willen wegkijken van de ernstige problemen waarmee het parlement en het land momenteel geconfronteerd worden. Hij wil zich laten inspireren door het recente verleden om deze problemen aan te pakken en op te lossen. Hiervoor verwijst hij naar Patriotisme et Endurance – Vaderlandsliefde en Volharding, de titel van een herderlijke brief van kardinaal Mercier uit de Eerste Wereldoorlog. Endurance ziet hij als tolerantie, wederzijds begrip, besef van gemeenschappelijke belangen en zelfs opofferingen om een hoger doel te bereiken. Patriotisme beschrijft hij als liefde voor de geboortegrond, ‘hetgeen uitsluit noch de gewestelijke voorkeur noch het oprecht en vreedzaam streven om de onderdeelen van het gemeenschappelijk vaderland schooner en sterker te maken’3. Om uiteindelijk te besluiten met de hoop dat 1930 de verwezenlijking van ‘dezen eenheidsdroom’ mag brengen ‘in een geest van eendracht en verbroedering’, en dat de Senaat aan deze ‘stralende werkelijkheid’ mag bijdragen ‘door zijn wijs en krachtdadig beleid’.4 De toespraak wordt gevolgd door langdurig applaus van de senatoren.
‘Mevrouw, mijne heeren, Ik ben niet vertrouwd met de taal waarin ik tot u enkele woorden wil richten. Ik ben een hartstochtelijke en overtuigde Belg, doch tevens een vurige Waal, diep verknocht aan de Fransche kultuur en aan de Fransche taal, die, zooals men terecht heeft gezegd, de band is van de Belgische eenheid. Doch de liefde voor deze taal en voor deze kultuur mag mij niet doen vergeten dat de Vlaamsche taal gesproken wordt door de grootere helft onzer landgenooten en moet mij tevens doen erkennen dat, zoo de Vlaamsche taal niet zoo belangrijk noch zo verspreid is als de groote wereldtalen, zij nochtans bogen mag op schrijvers en meesterwerken die haar tot eere strekken. Ik houd mij overtuigd dat de hulde die ik hier breng aan de taal onzer Vlaamsche medeburgers en waarbij, dit weet ik vast, de overgroote meerderheid der Belgen uit Wallonië zich aansluiten zal, in het gemoed onzer Vlaamsche broeders weerklank zal vinden. En ik vlei mij met de hoop dat aldus door mijn toedoen de uitbreiding der Vlaamsche beweging niet meer, zooals al te vaak het geval is, ingegeven schijne door vrees en afkeer voor de Fransche kultuur. Als voorzitter wil ik mij door deze gevoelens laten leiden en er, zooals in het verleden, de hand aan houden dat zullen worden geëerbiedigd de taalrechten van al mijne collegas die hen met wijsheid en bezadigdheid zullen doen gelden. (Algemeene toejuichingen)’
Koppen op de voorpagina’s van Het Laatste Nieuws op 15, 16, 17, 19 en 20 november 1929.
Eind november 1929 verkeren de Liberale Partij, de katholiek-liberale regering-Jaspar II en bij uitbreiding de hele Belgische politieke wereld in volle crisis over de volledige vernederlandsing van de Gentse universiteit. Dit probleem wil de katholieke premier Henri Jaspar – samen met de rest van de taalkwestie – graag definitief oplossen. Op 20 november, wanneer Magnette met zijn openingsrede bijdraagt aan het creëren van een constructieve sfeer, lijkt een oplossing in zicht. Maar op 25 november dient de regering dan toch haar ontslag in door onenigheid over de kwestie: de liberale ministers gaan in principe akkoord met de vernederlandsing, maar durven onder druk van hun achterban de sprong nog niet maken.
Maurits Basse.
De Vlaamse geste van Magnette moet ook – net als het zoeken naar een oplossing voor de kwestie Gent – gezien worden in het kader van de verdere vernederlandsing van het parlement na de verkiezingen van mei 1929, onder andere door een doorbraak van de Vlaams-nationalisten, die voor het eerst (met vier zetels) in de Senaat belanden. De Gentse letterkundige Maurits Basse plaatst in zijn De Vlaamsche Beweging van 1905 tot 1930 uit 1933 de toespraak van Magnette binnen het kader van een algemene maatschappelijke verschuiving naar een grotere tolerantie, kennis en gebruik van het Nederlands. Twee dagen na de toespraak van Magnette stelt de katholieke krant De Standaard onder de titel Vlaamsch in het Parlement: ‘De Vlamingen volgen met genegen belangstelling deze uitingen van een gewijzigde geestesgesteltenis, en vertrouwen dat er op dezen goeden weg dapper zal voortgegaan worden. […] Het wordt ten andere zeer natuurlijk en zelfs voornaam, om Nederlandsch te spreken in het Parlement. En zelfs op de muren van het parlementsgebouw zijn er in sierlijke letters talrijke Nederlandsche opschriften bijgekomen.’5
Uit Het Laatste Nieuws, 27 november 1929, p. 7.
Over de kwaliteit van het Nederlands van Magnette zijn niet alle getuigen het eens: terwijl de Gazet van Antwerpen het heeft over ‘sierlijk Vlaamsch’6, grapt een redacteur van het weekblad Pourquoi Pas? onder de titel Le flamand de M. Magnette dat aanwezigen zich afvroegen in welke taal ‘le sympathique M. Magnette’ het woord nam: Engels misschien, Italiaans, of Bretoens? Volgens de redacteur staat het accent van de Senaatsvoorzitter nog niet helemaal op punt, maar ‘ça viendra’. En ‘en attendant, paix aux hommes de bonne volonté.’7 Zo denkt ook de Brusselse katholieke krant Le Vingtième Siècle erover, die spreekt over ‘een geweldig voorbeeld van hoffelijkheid en edelmoedigheid’.8
De meeste perstitels houden het de dag na de zitting bij een neutraal verslag, al benadrukken sommige koppen als ‘Zijn openingsrede in het Fransch en in het Vlaamsch’9 of ‘Rede van voorzitter Magnette in beide landstalen'10 het belang van de gebeurtenis. De volgende dagen komen er meer persreacties die de ‘sterke appreciatie en unanieme instemming’ voor de ‘moedige actie’11 van Magnette rapporteren. Al ziet La Libre Belgique er ook ‘een elegante tegenaanval’ in ‘tegenover de ijver waarmee veel flaminganten zich inzetten om de beraadslagende vergaderingen van het Vlaamse land eentalig te maken door er het Frans te verbannen’.12
Uit Het Laatste Nieuws, 21 november 1929, p. 3.
Toch kan niet iedereen het hele gebeuren appreciëren. Het Vlaams-nationale weekblad Vlaanderen bijvoorbeeld noemt de uitspraak over het Frans als ‘de band van de Belgische eenheid’ ‘een nieuwen kaakslag’13 aan het Vlaamse volk. De socialistische kranten La Wallonie en Journal de Charleroi zien dan weer ‘abdication’ na ‘abdication’ (letterlijk ‘troonsafstand’, maar hier best te begrijpen als ‘zware toegeving’ of ‘knieval’) en beschouwen de toespraak van Magnette als een ‘instemming met de officiële en versterkte tweetaligheid‘.14 Twee dagen na het eerste bericht publiceert La Wallonie onder de titel Pentalinguisme een lezersbrief in het Waals dialect met commentaar in het Frans waarin gesuggereerd wordt om naast het Frans en het Vlaams ook ‘ons dialect’ in de Senaat te introduceren, net als het Duits en de taal van ‘la plus grande Belgique’, namelijk ‘het Bantoe van onze Congolese broeders’.15
En zoals Het Laatste Nieuws schrijft, wordt Magnette ook ‘afgekeurd en aangevallen door zijn eigen vrienden’16 in Luik, wiens ‘wallingantische lichtgeraakheid’17 hij volgens La Libre Belgique18 gekrenkt heeft. De Luikse eerder liberaal gezinde krant La Meuse kan namelijk niet meer volgen en ziet het hele gebeuren als een absurditeit en een toegeving aan het Vlaams-nationalisme. Het bredere plaatje klinkt als volgt: ‘Sinds de wapenstilstand leiden de politici de Walen van toegevingen naar toegevingen. Elke dag onderwerpen ze Wallonië meer aan Vlaanderen’.19 Het Laatste Nieuws concludeert dan ook: ‘En dan is men er over verbaasd, dat met dergelijke onverdraagzaamheid een billijke en bevredigende oplossing van de taalkwestie zoo moeilijk wordt!’20
Charles Magnette door Jacques Ochs op de cover van de Pourquoi Pas?, 6 mei 1921.
Ook Magnette zelf verspeelt een week na zijn constructieve geste een kans om te zwijgen. Op 28 november schrijft De Volksgazet21, het ‘dagblad der Werkliedenpartij’ onder de titel Een Blinde over Kleuren dat Magnette aan een journalist verklaarde ‘dat de rechten der franskiljonsche minderheid in Vlaanderen moeten beschermd worden, maar dat er in Wallonië geen Vlaamsche minderheid bestaat’. De krant vraagt zich af of Magnette, ‘die een burger is’, ‘nog geen enkel van de driehonderdduizend Vlamingen ontmoet [heeft] die in Wallonië leven’. ‘Of hebben alleen kasteelheeren en katoenbarons rechten en arbeiders niet’? Wordt vervolgd tijdens de komende eeuw Belgische politieke geschiedenis…
1. Het Laatste Nieuws, 21 november 1921, 3. De Parlementaire Handelingen hebben het over applaus op de Vlaams-nationalistische banken, waarop de Vlaams-nationalistische senator Edmond Van Dieren, ‘zich richtende tot de Vlaamsche christene demokraten’, uitroept: ‘Mijne heeren! Gij moogt wel toejuichen, het is de eerste maal sinds 1830 dat dit gebeurt!’. Vooruit meldt dat Van Dieren ‘als een waanzinnige te keer’ ging, ‘zoodat elkeen in een lach uitproestte’. (Vooruit, 24 november 1929, 3).
2. Citaten uit het Nederlandstalig deel van de toespraak: Parlementaire Handelingen Senaat, 20 november 1929, 18-19.
3. Vertaling zoals weergegeven in De Nieuwe Gazet, 21 november 1929, 2 van ‘ce qui n’exclut ni les prédilections régionales, ni les efforts loyaux et pacifiques tentés pour rendre plus belles et plus fortes les petites patries au sein de la mère commune’.
4. Vertaling zoals weergegeven in De Nieuwe Gazet, 21 november 1929, 2 van ‘Puisse l’année 1930 voir, dans la concorde et la fraternité, la réalisation de ce rêve d’union! Et puisse le Sénat, par sa sagesse et son énergie, contribuer à en faire une radieuse réalité!’
5. De Standaard, 22 november 1929, 1.
6. Gazet van Antwerpen, 21 november 1929, 3.
7. Pourquoi Pas?, 29 november 1929, 2393.
8. Vertaling van ‘un magnifique exemple, de courtoisie et de grandeur d’âme’. Le Vingtième Siècle, 21 november 1929, 2.
9. De Nieuwe Gazet, 21 november 1929, 2.
10. Het Laatste Nieuws, 21 november 1929, 3.
11. Bijvoorbeeld L’Avenir du Luxembourg, 24 november 1929, 1. (‘Cette courageuse manifestation de la part d’un membre de l’Assemblé Wallonne a été fort appréciée et unanimement approuvée’.)
12. Vertaling van ‘une élégante riposte au zèle que beaucoup de flamingants mettent à rendre unilingues, en en proscrivant le français, les assemblées délibérantes du pays flamand’. La Libre Belgique, 22 november 1929, 1.
13. Vlaanderen, 14 december 1929, 5.
14. Vertaling van ‘adhésion au bilinguisme officiel et renforcé’. La Wallonie, 23 november 1929, 3; Journal de Charleroi, 24 november 1929, 1 (Het gaat telkens om hetzelfde bericht).
15. La Wallonie, 25 november 1929, 2.
16. Het Laatste Nieuws, 27 november 1929, 7.
17. La Libre Belgique, 26 november 1929, 1. (‘[…] elle [l’idée] a froissé des susceptibilités wallingantes’).
18. La Libre Belgique geeft ook nog mee dat het bij de Luikse liberale krant L’Express, die gewoonlijk nogal op de wallingantische barricaden staat, opvallend stil blijft in deze zaak. De voorzitter van haar raad van bestuur is namelijk Charles Magnette zelf. La Libre Belgique, 26 november 1929, 1.
19. Vertaling van ‘Depuis l’armistice, les politiciens conduisent les Wallons d’abdications en abdications. Chaque jour ils asservissent davantage la Wallonie à la Flandre.’ La Meuse, 22 november 1929, 1.
20. Het Laatste Nieuws, 27 november 1929, 7.
21. De Volksgazet, 28 november 1929, 1.
Het Laatste Nieuws, 16-30 november 1929.
Maurits Basse, De Vlaamsche Beweging van 1905 tot 1930. Tweede Deel (Gent: Van Rysselbergh & Rombaut, 1933) 203-204.
Paul Delforge, ‘Charles Magnette’, in: Institut Destrée. Notices biographiques, geraadpleegd 22.12.2021.
Gita Deneckere, ‘Turbulentie rond de vernederlandsing van de Gentse universiteit na de Eerste Wereldoorlog: Analyse van een besluitvormingsproces’, in: Handelingen der Maatschappij voor Geschiedenis en Oudheidkunde te Gent, 48 (1994): 220-222.
Maria De Waele, ‘De strijd om de citadel. Frankrijk en de vernederlandsing van de Gentse universiteit, 1918-1930’, in: BTNG-RBHC, 32, nr. 1-2 (2002): 180-181.
Emmanuel Gerard, De schaduw van het interbellum: België van euforie tot crisis 1918-1939 (Tielt: Lannoo, 2017) 180-182.
Elienne Langendries, ‘”Nu naar de Vlaamsche Hoogeschool!” De laatste fase van de strijd voor de vernederlandsing’ in: Interbellum in Gent, 1919-1939, ed. André Capiteyn (Gent: Stad Gent/Stadsarchief en Museum Arnold Vander Haeghen, 1995) 146.
Jan Velaers, Albert I. Koning in tijden van oorlog en crisis. 1909-1934 (Tielt: Lannoo, 2009) 748-750.
Adriaan Verhulst, ‘De Vlaamse Kwestie: 1914-1971’, in: Het Liberalisme in België. Tweehonderd jaar geschiedenis, eds. Adriaan Verhulst en Hervé Hasquin (Brussel/Gent: Paul Hymanscentrum/Uitgeverij Delta/Liberaal Archief, 1989) 219-220.
Liberas Stories is een realisatie van cultuurarchief Liberas. Het werd ontwikkeld door Josworld en Webdoos naar een concept van Ruben Mantels. Aan de hand van een ‘Atlas’ en een ‘Magazine’ vertelt Liberas Stories de geschiedenis van het liberalisme en worden de collecties van Liberas gepresenteerd. Deze website werd gelanceerd in juni 2021 en is sindsdien verder uitgebouwd.
De inhoud van dit portaal is bestemd voor Liberas’ erfgoedgemeenschap, maar ook voor studenten, onderzoekers en journalisten en voor iedereen die ons erfgoed wil ontdekken. Het is geen catalogus van onze collectie: die vind je op liberas.eu.
Liberas heeft geprobeerd alle rechthebbenden op beeldmateriaal te contacteren. Personen of organisaties die zich alsnog in hun rechten voelen geschaad nemen contact op met Liberas vzw, Kramersplein 23, 9000 Gent.
Alle teksten op deze website mogen hergebruikt worden mits het overnemen van de auteurs- en bronvermelding. Alle opmerkingen met betrekking tot Liberas Stories - vragen, aanvullingen, correcties, suggesties voor nieuwe bijdragen - zijn welkom op info@liberas.eu.